Wat is Situational Awareness?
Situational Awareness is het inzicht in wat er op een bepaald moment gebeurt binnen je OT-omgeving, gecombineerd met het begrip van de impact, én het vermogen om effectief te reageren. Het vormt de basis voor cyberweerbaarheid, incidentrespons en veilig beheer van Industriële processen.
In OT-context betekent situational awareness weten wat draait, waar het draait, wie er toegang heeft en wat daarvan de gevolgen kunnen zijn voor productie, veiligheid en Compliance.
🧠 Drie niveaus van Situational Awareness (Endsley-model)
- Perceptie – Wat gebeurt er nu? (bijv. alarm op PLC, verdachte login, netwerkwijziging)
- Begrip – Wat betekent dit? (bijv. PLC-misconfiguratie → risico op stilstand)
- Voorspelling – Wat gaat er gebeuren als ik niet ingrijp? (bijv. procesfalen, escalatie)
🎯 Waarom is Situational Awareness belangrijk in OT?
| Risico zonder awareness | Voorbeeld |
|---|---|
| Shadow IT / onbekende apparaten | Rogue Device draait ongemerkt in productienetwerk |
| Onzichtbare kwetsbaarheden | Ongepatchte PLC’s zonder Asset Inventory of risico-inzicht |
| Trage detectie van aanvallen | Man-In-The-Middle of Replay Attack blijven lange tijd onopgemerkt |
| Misinterpretatie van alarmen | Operator negeert cruciaal netwerkalarm of protocolafwijking |
| Gebrek aan actiegerichtheid | Incidenten worden pas laat of verkeerd aangepakt |
🔧 Essentiële componenten
| Component | Beschrijving |
|---|---|
| Asset Inventory | Inzicht in welke apparaten, versies en firmware aanwezig zijn |
| Netwerkmonitoring | Real-time zicht op verkeer, topologie en wijzigingen |
| Logging & SIEM | Verzamel en correleer gebeurtenissen over systemen heen |
| Anomaliedetectie | Waarschuwing bij afwijkend gedrag of ongebruikelijke patronen |
| Threat Intelligence | Externe context over kwetsbaarheden en dreigingen |
| Security Awareness | Operators, engineers en beheerders herkennen verdachte signalen |
| Incident Response | Voorbereid plan voor analyse, containment en herstel |
🔐 Voorbeelden in OT
| Situatie | Zonder awareness | Met awareness |
|---|---|---|
| Firmware-update op switch | Onopgemerkt, backdoor geïnstalleerd | Afwijking gedetecteerd, update geblokkeerd |
| Nieuwe verbinding in productie-VLAN | Niet herkend | Anomaliedetectie slaat alarm |
| Verhoogde uitgaande datastroom | Niet opgemerkt | SIEM traceert datalek of exfiltratie |
| Inactieve engineer account wordt actief | Geen alert | Gebruiksalarm → Access Control wordt herzien |
✅ Best practices
- Houd je CMDB of Asset Inventory altijd actueel
- Corrigeer blind spots met actieve netwerkmonitoring en Asset Discovery
- Integreer productie- en cyberdata in één visuele OT-console
- Gebruik SIEM, dashboards en OT-specifieke IDS-oplossingen
- Oefen scenario’s met Incident Response en blue team simulaties
- Koppel awareness aan operationele risico’s en Safety-impact
📌 Samengevat
Situational Awareness in OT betekent méér dan data verzamelen — het gaat om begrijpen, voorspellen en reageren. Zonder situational awareness is Security reactief en productie kwetsbaar.